درخت شمشاد جنگلی

شناخت و معرفی درخت شمشاد 

درخت شمشاد با نام علمی Buxus و نام لاتین Boxwood از گیاهان تزیینی است که انواع مختلفی دارد . این گیاهان در فضای شهری و مسکونی کاشت می شوند و ظاهری بسیار زیبا دارند . این گیاه داراری بوته های کوتاهی است و به رشد درختچه ای عادت دارد . با دانه برفی شرایط لازم برای رشد این گیاه بینظیر را بیاموزید .

این گیاهان جز گیاهان همیشه سبز بوده و توسط باران تغذیه می شود . یعنی در کشور ایران بیشتر در مناطق وسیعی از استان های گیلان ، مازندران و گرگان دیده می شوند که در آن جا قطعا بارندگی زیاد است .

• این گیاهان ، از راسته ی شمشاد سانان و تیره ی Buxaceae ، celastraceae  (شمشادیان و گوشوارکیان ) هستند .
• از گونه های گیاهی ممنوع القطع و در حال انقراض محسوب می شود .
• زیستگاه اصلی این گیاهان ، آسیا ، اروپا و آفریقا می باشد .
• این گیاهان جز گیاهان کم رشد ( پس از ۵ سال بمی توانند به ارتفاع ۱ متر برسند ) ، پایا محسوب می شوند .
• بوته شمشاد را در ابتدا در گلدان پرورش داده و پس از تبدیل شدن به گیاه جوان در باغچه ، فضای سبز و … می کارند .
• این گیاهان در نواحی گرم و مرطوب بهترین عملکرد را دارند .

انواع شمشاد گلدار (انواع درخت شمشاد)

این درختچه ها دارای  ۱۷۶ گونه ی مختلف هستند .

 ۱ – شمشاد جنگلی یا معمولی buxus sempervirens :

• این شمشاد دارای برگ های گرد ، با لبه هایی صاف و به رنگ سبز تیره ر از شمشاد ژاپنی است .
• دارای برگ های کوچک است .
• این گیاه جز گیاهان همیشه سبز است .
• ارتفاع این گیاهان به ۴ الی ۱۰ متر رسیده و یک گیاه هرس پذیر برای ساخت انواع پرچین ، اشکال مهندسی و … است  .
• قطر تنه آن می‌تواند تا ۲۰ سانتیمتر نیز برسد .
• دارای گل هایی ریز ، کمی عطری و به رنگ سبز مایل به سفید هستند .
• فصل شکوفایی گل ها در بهار است .
• شمشاد جنگلی مناطق سرد را بیشتر از مناطق معتدل می پسندد .

۲ – شمشاد ژاپنی یا برگ بوی ژاپنی Aucuba japonic

• شمشاد ژاپنی یا گیاه آکوبا با نام علمی Aucuba japonica نام یک گونه از سرده برگ بوی ژاپنی است.
• همانطور که از اسم این گیاه مشخص است ، این گیاه بومی ژاپن ، تایوان ، کره و چین می باشد .
• این گیاه در واقع جز شمشادیان محسوب نمی شود ولی به علت اسم گیاه به شمشاد ژاپنی با گونه های شمشاد ژاپنی اشتباه گرفته می شود .
• در کشور ایران به اشتباه به این گیاه ، شمشاد ژاپنی و گاهی شمشاد رسمی می گویند .
• شاید این گیاه شبیه به شمشاد ژاپنی باشد اما با این گیاه تفاوت های زیادی دارد .
• این گیاه جز گیاهان همیشه سبز محسوب می شود .
• دارای برگ هایی درشت و خالدار ( خال های زرد و سبز دارد ) است .

فرق این گیاه با شمشاد ژاپنی به وضوح در توضیحات و عکس زیر مشخص است .

۳ – برگ نعنایی یا شمشاد ژاپنی Euonymus microphylla و euonymus japonicus microphylla

• نام دیگر این گیاهان شمشاد طلایی ، شمشاد پرتقالی یا شمشاد رسمی است .
• چراکه دارای برگ هایی سبز و ابلق است ( این گیاه هم نوع سبز دارد و هم ابلق ) .
• نام لاتین این گیاه Boxleaf Euonymus می باشد .
• این نوع از  گیاه شمشاد هم جز گیاهان همیشه سبز محسوب می شود .
• دارای برگ هایی شبیه به گیاه برگ نعنایی (پیچک سوئدی) است به همین علت به آن شمشاد برگ نعنایی می گویند .
• ارتفاع این گیاهان به ۱ الی ۱/۵ متر رسیده و یک گیاه هرس پذیر برای ساخت انواع پرچین ، اشکال مهندسی و … است
• دارای برگ های کوچک و براق است .
• دارای گل هایی ریز ، کمی عطری و به رنگ سبز مایل به سفید هستند .
• فصل شکوفایی گل ها در بهار است .
•  ( دارای میوه های صورتی ونارنجی است ) دمای پایین را تحمل می کنند اما ترجیح می دهند در مناطق معتدل نیز کاشته شوند .

۴ – شمشاد پیچ Euonymus fortunei

• شمشاد پیچ نام یک گونه از تیره گوشوارکیان است .
• این گیاه دارای برگ های ابلق ( از زرد تا نارنجی روشن ) است .
• به این گیاهان همانند شمشاد ژاپنی در زبان فارسی شمشاد پرتقالی و طلایی نامیده می شود .
• این گیاهان جز گیاهان همیشه سبز است ، یعنی می تواند برگ های خود را در فصل های سرد سال حفظ کند.
• این گیاهان می توانند به شکل خزنده و رونده ، سطح زمین ، تنه درختان و … را بپوشانند .
• این گیاهان در خاستگاه اصلی خود حتی می توانند به ۲۰ متر هم برسند !!!
• البته گیاهانی که در گلخانه و یا خانه از این نوع پرورش می دهید ، قامت کوتاهی داشته و رشد آن ها به ۱ الی ۲ متر بیشتر نخواهد رسید .

۵ – شمشاد خزری و جنگلی

نگهداری از درخت شمشاد  

 درختان شمشاد برای کاشت در مکان های خیلی گرم مناسب نیستند !!

نور مورد نیاز : 

• گیاه بسیار مقاوم که در هر شرایط جوی می تواند زنده بماند .
• برای رشد بهتر خود به نور مستقیم خورشید نیاز دارد اما می تواند در شرایط نیمه سایه هم به خوبی رشد کند .

آبیاری مورد نیاز : 

شمشاد های کاشته و سازگار شده حتی خشکی خاک را تحمل می کنند ، اما برای عملکرد بهتر به آبیاری نسبتا زیاد نیاز دارد تا بتواند شادابی خود را حفظ کند ، بهتر است خاک این گیاه همیشه مرطوب باشد .

• یعنی در بین دو آبیاری سطح خاک اندک مرطوب باشد .
• به طور کلی در فصل بهار و تابستان هر هفته ۳ مرتبه می توانید گیاه را آبیاری کنید .
• در فصول سرد ، نیازی به آبیاری نیست و همان بارندگی های فصلی می تواند گیاه را آبیاری نماید .
• رطوبتی بین ۵۰ تا ۸۰ درصد ، شرایط ایده آلی برای رشد گیاه می باشد .

خاک مورد نیاز  : 

• این گیاه به راحتی در انواع خاک ریشه زایی می کند .
• البته خاک قلیایی را نسبت به اسیدی ترجبیح می دهند .

شمشاد در خاک های سنگین مانند خاک باغچه و ماسه نیز می تواند به راحتی ریشه بدهد ، اما بهترین خاکی که ما برای ریشه زایی در گلدان پیشنهاد می کنیم ، ماسه دریا + کمپوست می باشد که بعد از ریشه زایی گیاه و رشد آن می توانید گیاه را به خاک باغچه منتقل کنید .

دمای مورد نیاز :

تا دمای ۵ درجه سانتی گراد را در زمستان می تواند تحمل کند .

کود دهی و تغذیه 

این گیاهان همانند سایر گل و گیاهان دیگر برای رشد بهتر نیازمند مواد غذایی در خاک هستند . مقدار ۵ گرم از کودهای کامل را (کود کریستالون سبز و کمپلکس تقویت کننده گیاهان) در یک لیتر آب حل کرده و هر ۱۴ الی ۳۰ روز یک بار در بهار و تابستان ( اردیبهشت تا شهریور ماه ) برای گیاهان کاشته شده در گلدان استفاده نمایید . از کود دامی پوسیده در فصل پاییز هم می توانیدبرای گیاهان کاشته شده در گلدان و هم فضای سبز استفاده نمایید .

هرس درخت شمشاد 

• فصل هرس این گیاه بهار و پاییز است .
• این گیاه هرس پذیر را می توان به هر شکلی هرس ( گیاهی است که هر نوع هرسی را تحمل می کند ) کرد .
• شکل و اندازه ی هرس هر شمشاد به نوع آن بستگی دارد .

مزیت های هرس 

مثلا در بوته های جوان ، برای انتقال آن ها به محل اصلی مثل حیاط ، باغ و … باید ریشه ها را هرس کرد و پس از کاشت  برای تراکم بیشتر باید به مدت ۳ سال به طور مرتب هرس شوند . یا شمشاد هایی که به منظور استفاده ی پرچین و یا اشکال دیگر ( اشکال هندسی و یا مجسمه ای ) کاشته می شوند باید به طور مرتب هرس شوند . در شمشاد های کاشته شده در فرم‌های پرچینی باید با توجه به فرم پرچین و به نسبت میزان رشد ، آن را در یک یا چند نوبت هرس کرد . هرس آن ها به گونه ای است که قبل از ظاهر شدن شاخه های جدید در فصل بهار ، شاخه های تولید شده در اواخر تابستان گذشته را هرس کنید . شاخه های جدید را بعد از آن که شروع به محکم شدن کردند قطع کنید .

در هرس های پرچینی دقت کنید که قسمت های پایین بزرگ تر از قسمت بالایی و یا مساوی آن باشد . در غیر این صورت قسمت بالایی پرچین به علت متراکم شدن روی قسمت های پایینی سایه اندازی کرده و مانع از رسیدن نور خورشید و هوا به قسمت های داخلی و پایینی می شود . اگر در آب و هوای معتدل زندگی می کنید بهتر است برای شمشادهایی با اشکال مجسمه ای و پرچین ، در اواخر فصل پاییز دست به کار شوید  تا در فصل زمستان شکل مناسبی داشته باشند . در شمشاد های بوته ای برای حفظ شکل بوته ای  خود و برای تحریک رشد جوانه‌های جانبی باید به طور مرتب هرس پانسمان ( یعنی چیدن نوک شاخه‌ها ) انجام داد .

یکی دیگر از مزیت های هرس ، تهویه ی هوا در قسمت های داخلی تاج گیاه و جلوگیری از بیماری سفیدک است .

تکثیر درخت شمشاد

قلمه گیری ۱ :

1. تمامی شمشاد ها از طریق قلمه قابل تکثیر هستند .
2. از اوایل بهار تا اواسط فصل تابستان می توانید اقدام به تکثیر گیاه کنید .
3. قلمه ای به طول ۱۰ یا ۱۵ سانتی متر تهیه کنید ، زیر بند برش بزنید . قلمه باید از قسمتی از ساقه گیاه که کمی سفت و آماده جوانه زدن می باشد ، انتخاب شود .
4. هر قلمه باید حداقل دارای ۲ گره و یا بیشتر باشد .
5. برگ های قسمت پایین را تا جایی که در خاک قرار می گیرند جدا کنید .
6. انتهای قسمت برش خورده را قبل از کاشت به هورمون ریشه زایی آغشته کنید .
7. خاکی که پیشنهاد می شود ماسه شسته دریا می باشد .
8. قلمه ها را در عمق ۴ سانتی متری ماسه بکارید .
9. آبیاری کم موجب خشک شدن و آبیاری بیش از اندازه باعث پوسیدگی قلمه ها خواهد شد .
10. بنابراین هفته ای دو مرتبه قلمه ها را آبیاری کنید .
11. برای حفظ رطوبت تا زمان ریشه زایی روی قلمه ها را با یک پوشش نایلونی دارای تهویه بپوشانید .
12. طبق شرایط ریشه زایی نور باید ملایم و دما بین ۱۸ تا ۲۵ درجه سانتی گراد باشد .
13. پس از رسیدن به بوته هایی با اندازه های مطلوب می توان آن ها را به گلدان بزرگتر و یا به باغچه ، فضای سبز و … انتقال داد .
14. ریشه زایی قلمه ها در حدود ۱ الی ۲ ماه به طول می انجامد .

نکته :

برای قلمه گیری بهتر است از شاخه هایی که به صورت افقی رشد و یا در قسمت بالایی گیاه قرار گرفته اند ، قلمه گیری نمایید . چراکه این شاخه ها از ریشه زایی بهتری نسبت به شاخه های عمودی و شاخه هایی که در قسمت پایین گیاه مادر قرار دارند ، برخوردار هستند .

قلمه گیری ۲ (قلمه زدن شمشاد در پاییز) :

• روش دیگر استفاده از قلمه ی چوب سخت در فصل پاییز می باشد .
• در این روش نیز همانند قلمه نیمه چوبی عمل قلمه زنی انجام می شود .
• تنها فرق بین آن ها در جنس قلمه هاست .

در قسمت بالا ( قلمه گیری ۱ ) جنس قلمه ها کمی سفت و نیمه چوبی بود .

اما در این نوع قلمه گیری به کاشت انواع قلمه ی چوب سخت می پردازیم .

این قلمه ها نسبت به قلمه های نیمه چوبی ، از قسمت های سفت تر و محکم تر گیاه گرفته می شود .  این عمل قلمه  ها را در برابر مشکلات احتمالی مثل شکنندگی و … ایمن می سازد . به همین دلیل عمل قلمه گیری با سهولت بیشتری انجام می شود .

انواع قلمه ها گیری

عکس زیر سه نوع قلمه گیری را بیان می کند که عبارت است از :

۱ – قلمه ی ساده Straihgt :

• در این روش همانند قلمه های معمولی از گیاه گرفته شده و جز ساده تربن نوع قلمه گیری است  ( در قسمت قلمه گیری  ۱ توضیح داده شده است ) .

۲ – قلمه ی قندانه دار Mallet :

• در این نوع قلمه گیری باید قسمتی از چوب قدیمی تر با قلمه باقی بماند .
• چراکه قلمه ها را اصولا باید از ساقه های حاصل از رشد سال جاری تهیه کرد .
• در این نوع قلمه گیری ، بخشی از ساقه ی حاصل از رشد سال قبل به همراه قلمه می باشد .
• در گیاهانی که عمل ریشه زایی در آن ها سخت و مشکل است ، وجود قسمتی از چوب که مربوط به ساقه های پیرتر است  این امر موجب ریشه زایی بهتر گیاهان می شود .

۳ – قلمه ی پاشنه دار Heel :

• در این نوع قلمه گیری باید قسمتی از چوب قدیمی تر با قلمه باقی بماند .
• چراکه قلمه ها را اصولا باید از ساقه های حاصل از رشد سال جاری تهیه کرد .
• در این نوع قلمه گیری ، بخشی از ساقه ی حاصل از رشد سال قبل به همراه قلمه استفاده می شود .
• در گیاهانی که عمل ریشه زایی در آن ها سخت و مشکل است ، وجود قسمتی از چوب که مربوط به ساقه های پیرتر است  این امر موجب ریشه زایی بهتر گیاهان می شود .

بیماری های درخت شمشاد  

سفیدک پودری درخت شمشاد :

• سفیدک پودری بیشتر را در شمشاد ها ، بنفشه آفریقایی درخت انگور ، گل رز و گل محمدی و سایر گیاهان و گل های آپارتمانی می توان دید .
• عامل اصلی این گیاه قارچ Oidia می باشد .
• البته قارچ های گوناگونی می توانند باعث بروز این مشکل شوند .
• رطوبت بالای محیط در شب و رطوبت پایین در روز و دمای ۲۲ الی ۲۷ درجه به پیشرفت بیماری کمک خواهد کرد . دمای بالای محیط ( ۴۰ درجه ی سانتی گراد ) باعث از بین رفتن قارچ ها می شود .
• این قارچ ها اسپورهای سفید رنگ خود را بر روی برگ ، ساقه و سایر قسمت های گیاه پخش کرده و باعث بیمار شدن گیاه می شود .
• معمولا قسمت های زیرین گیاه آلوده شده و به تدریج در کل گیاه مشاهده می شود .
• با گسترش بیماری در برگ های گیاه آلوده سفیدک پودری به رنگ سفید و گاهی خاکستری ایجاد شده و سپس برگ های گیاه زرد خواهد شد .
• برای مبارزه با این نوع قارچ باید مراحل زیر را انجام داد :
• نداشتن تهویه ی مناسب و تراکم بیش از حد شاخه ها به این بیماری کمک می کند .
• پس از تراکم بیش از حد درختان خودداری کرده و آن ها را به موقع هرس کنید .
• شاخه و برگ های قسمت های آلوده را جمع آوری کنید و بسوزانید .
• در هنگام روز ( صبح تا ظهر ) گیاهان را آبیاری کنید .
• که برای مقابله با آن می توانید از سم های شیمیای چون پنکونازول ، دیفنو کونازول ، تبوکونازول ، تری تیکونازول ، پراپیکونازول و مانکوزب تیوفانات متیل استفاده کنید .
• مصرف۲ الی ۳ مرتبه ای این سموم به فاصله ۷ الی ۱۴ روز می تواند برای جلوگیری از پیشروی بیماری کمک کند .
• شمشاد طلایی یا ژاپنی نسبت به پرتغالی به این گیاه مقاوم تر است .

بلایت درخت شمشاد :

از دیگر بیماری شمشاد محسوب می شود .

• شرایط آب و هوایی مناسب ، مرطوب و دمای ۲۰ الی ۲۵ درجه در رشد این قارچ ها تاثیر زیادی دارد .
• این بیماری توسط نوعی قارچ  Calonectria pseudonaviculata به وجود می آید .
•  نشانه های این بیماری در ابتدا به صورت بافت سوختگی روی شاخه های جوان ملاحظه می گردد .
• روی شاخه های آسیب دیده زخم ها و خشکیدگی نیز ایجاد می شود .
• در اثر این بیماری برگ درختان رنگ پریده ، قهوه ایی و پژمرده و در نتیجه خشک می شود .
• برای مبارزه با این نوع قارچ باید مراحل زیر را انجام داد :
• هرس ، جمع آوری شاخه های آلوده و سوزاندن آن ها
• کم کردن حجم شاخ و برگ درختان به منظور تهویه ی مناسب
• استفاده از قارچ کش های بردو فیکس  هنگام تشکیل جوانه ها در بهار

آنتراکنوز درخت شمشاد:

• عامل اصلی این بیماری نوعی قارچ از گروه Colletotrichum می باشد .
• این بیماری یشتر در مناطق پر باران مشاهده می شود .
• این بیماری در ابتدا نقاط دایره ای شکل و سوخته ای با مرکزی خاکستری در روی برگ ها ایجاد می کند .
•  روی شاخه های آسیب دیده زخم ها و خشکیدگی نیز ایجاد می شود .
• برای مبارزه با این نوع قارچ باید مراحل زیر را انجام داد :
• هرس ، جمع آوری شاخه های آلوده و سوزاندن آن ها
• استفاده از قارچ کش های بردو فیکس  هنگام تشکیل جوانه ها در بهار

گال درخت شمشاد :

• عامل اصلی گال در این درختان و سایر درختان دیگر چون درخت پرتقال و … شته ها و … می باشد .
• در حالی  که بیماری شبه ویروسی به نام وین‌ انیشین (Vien enation) هم منجر به گال چوبی می شود .
• در روی برگ و شاخه های این گیاهان غده های چوبی بزرگ نمایان می شود .
• برای مبارزه با این نوع قارچ باید مراحل زیر را انجام داد :
• برای پیشگیری از شیوع این بیماری باید از قیچی های ضدعفونی در زمان هرس استفاده کرد .
• قسمت های آلوده را حذف کنید و با خمیر بوردو فیکس روی قسمت بریده شده را پوشش دهید .

خواص شمشاد 

• درخت شمشاد علاوه بر مصارف صنعتی در مصارف دارویی هم کاربرد فراوان دارد .
• از چوب این درخت ، در ساخت سه تار و آدوات موسیقی مثل خرک استفاده می شود .
• عصاره ی گیاه برای جلوگیری از تب ، عفونت های مجاری ادراری ، سرع ، نقرس و رماتیسم استفاده می شود .
• عصاره ی این گیاه گند زدا و التیام بخش است .
• پوست ، برگ و ریشه ی گیاه ، به عنوان یک ملین ، معرق و تصفیه کننده خون کاربرد دارد .