درخت زیتون

معرفی و شناخت درخت زیتون 

درخت زیتون با نام علمی Olea europaea ، نام انگلیسی Olive ، از خانواده Oleaceae و از راسته نعناسانان محسوب می شود . این درختان حدود ۲۰ گونه مختلف داشته و قدمت هزار ساله دارند . درخت زیتون متعلق به نواحی مدیترانه بوده و در افریقا ، جنوب شرق آسیا ، چین ، اسکاتلند و … پراکنده شده است . اگر به پیشینه ی زیتون نگاه کنیم ، درمیابیم که زیتون در سوریه تولد یافته و از آن پس در سرتاسر جهان اعم از ایران رواج پیدا کرده است . گویی که زیتون در رود بار قدمت ۸۰۰ ساله دارد .

• ارتفاع این درختان در شرایط ایده آل از ۳ الی ۲۰ متر هم مب رسند .
• درختان زیتون از بازو های اصلی و فرعی تشکیل می شوند .
• برگ های این درختان نیزه ای ، کشیده و به رنگ سبز است .
• این برگ ها می توانند ۳ الی ۴ سال روی درخت باقی بمانند .
• برگ ها هر ۳ الی ۴ سال یکبار خزان می کنند . البته هر سال برگ های جوان هم تولید می کنند .
• طول برگ ها ۳ الی ۷ سانتی متر و عرضی بین ۱ الی ۱/۵ متر دارند .
• فصل گل دهی درخت زیتون ، بهار است .

گل و میوه درختان زیتون 

برخلاف درختان میوه مانند هلو ، آلو و … دیرتر به گل دهی می رسند . گل ها به صورت خوشه ای دیده می شوند . هر خوشه معمولا بین ۷ الی ۲۵ گل دارد . رنگ گل ها سفید بوده و ۴ برگ هستند .

این گل ها دو نوع هستند :

1. گل هایی که دارای اندام های نر و ماده هستند .
2. گل هایی که فقط اندام نر دارد . جز گل های ناقص محسوب می شوند .

لقاح ممکن است توسط باد و حشرات صورت بگیرد . در این صورت گل های ناقص هم توانایی باردهی پیدا کرده و زیتون تولید می کنند . میوه های این درختان بافتی گوشتی داشته و درون آن هسته سفت و سخت وجود دارد . شکل میوه ها در واریته های مختلف متفاوت بوده و معمولا بیضی ، گرد ، کشیده و نوک دار هستند .

هر میوه ی درخت زیتون معمولا بین ۷ االی ۱۰ گرم وزن دارد .

به گوشت و بافت میوه این درخت شفت نیز گفته می شود .

شرایط کاشت و نگهداری درخت زیتون 

نور :

این درخت را در شرایطی بکارید که بتواند روزانه ۵ تا ۸ ساعت نور مستقیم خورشید را دریافت کند .

در مکان های کم نور زیتون رشد رویشی داشته و منجر به عدم میوه دهی آن خواهد شد .

بنابراین درخت زیتون در هر سال ، ۱۸۰۰ ساعت نور مستقیم خورشید نیاز دارد .

خاک :

درختان زیتون را در انواع خاک می توان کاشت اما ، بهترین نوع خاک ، لومی شنی است .

خاک برای این درخت باید دارای زهکشی مناسب باشد .

به طور کلی PH خاک باید ، ۵/۶ – ۲/۸ باشد .

در خاک های سنگ لاخی و سنگین رشد خوبی نخواهد داشت و خاک سبک را بهتر می پسندد .

آب :

این درخت نسبت به خشکی مقاومت خوبی نشان می دهند .

اما برای گلدهی و تولید محصول نیاز به آبیاری خواهند داشت .

بارندگی و مه در دوران گلدهی موجب کاهش گرده افشانی خواهد شد که این امر سطح میوه دهی را کاهش می دهد . از کاشت درختان زیتون در محیط های خیلی مرطوب مانند کنار دریا و یا دریاچه خودداری نمایید . در تابستان می توان هر ۱۴ الی ۲۰ روز یک بار درختان زیتون را آبیاری نمود . برای هر هکتار زیتون حدود ۴۰۰۰ متر مکعب آب نیاز دارید . البته این میزان اگر در شرایطی باشد که میزان تبخیر بالاتر باشد به ۵۰۰۰ الی ۶۰۰۰ متر مکعب نیز خواهد رسید . اگر میزان بارندگی سالیانه یک منطقه بین ۵۰۰ الی ۶۰۰ میلیمتر باشد ، کاشت درختان زیتون امکان پذیر خواهد بود .

برای آبیاری درخت زیتون می توان از آبیاری های زیر بهره برد .

• کرتی
• نشتی
• قطره ای
• بارانی
• تشتکی

دمای مناسب درخت زیتون

درختان زیتون ، به تابستان های گرم و زمستان های معتدل نیاز دارند .

دمای مناسب برای باردهی درخت زیتون ۱۵ الی ۲۵ درجه سانتی گراد می باشد .

این درختان به سرمای زیاد حساس بوده و دمای کمتر از ۱۰ درجه را نمی توانند تحمل کنند .

دمای بالای ۳۷ درجه سانتی گراد باعث چروکیدگی میوه ها خواهد شد .

نیاز سرمایی این درخت چیزی بین ۲۰۰ الی ۴۰۰ ساعت می باشد .

این درخت در مناطق آب و هوایی مدیترانه ای رشد خوبی دارد .

کود دهی و تقویت 

برای درشت تر شدن محصولات هر ساله باید از کودهای ازت استفاده شود .

در زمین های نامرغوب و خاک های فقیر هر ساله مقدار ۵۰۰ گرم کود ازت برای هر درخت و در اوایل فصل بهار کود دهی نیاز است . در خاک های مرغوب می توان این مقدار را به ۲۵۰ گرم برای هر درخت کاهش داد و تنها از کود های دامی و کود سبز ( هوموس ) جهت حاصلخیزی خاک با آن مخلوط کرد .

کشور های تولید کننده زیتون 

• اسپانیا
• ایتالیا
• یونان
• ترکیه
• فرانسه
• مصر
• پرتغال
• لیبی
• اردن
• فلسطین
• پرو
• سوریه
• مراکش
• الجزایز
• آرژانتین
• تونس
• استرالیا

مهمترین ارقام زیتون

ارقام داخلی عبارتند از :

دزفول ، زرد ، روغنی ، ماری ، شنگه ، فیشمی

ارقام خارجی عبارتند از :

این ارقام بیشتر در کشورهای سوریه ، فرانسه ، یونان ، اسپانیا مشاهده می شود .

مانند : کنسروالیا ، والانولیا ، سویلانا ، آربکین ، لچینو ، ابوسطل ، جلت ، کرونایکی ، بلیدی

هرس درخت زیتون 

هرس از مهمترین عملیات باغبانی به شمار می رود که از همان آغاز کاشت نهال شروع شده و در طی سالیان میوه دهی درخت انجام می شود . درخت زیتون نیز بعد از کاشت نیاز به هرس دارد . اگر درختان زیتون از همان آغاز هرس نشوند ، تنه درخت کاشته شده به ۲ یا چند تنه تبدیل می شود که این امر شما را به حذف شاخه ها و تنه های اضافی آن وادار کرده و به خودی خود نیازمند هزینه های اضافه می باشد .

هدف از هرس

1. شکل گیری و تشکیل ساختار مناسب
2. تحریک درخت برای میوه دهی
3. نفوذ بهتر نور به قسمت داخلی تاج
4. تهویه بهتر تاج
5. افزایش عمر درخت و تقویت در برابر بیماری
6. سهولت در عملیات زراعی مانند سم پاشی ، برداشت میوه و تردد ادوات کشاورزی
7. افزایش کمیت و کیفیت میوه

زمان هرس :

هرس تابستانه : 

شاخه ها شامل شاخه های پر رشد مانند ، نرک ها ، پاجوش ها ، تنه جوش ها و شاخه های آفت زده و آسیب دیده هستند . به محض مشاهده این شاخه ها آنها را حذف نمایید .

هرس زمستانه : 

این هرس را بعد از برداشت میوه و در زمان استراحت و رکود درخت و تا قبل از ظهور شکوفه های گل انجام می دهند ، در باغ های کوچک و مناطق سرد می توان هرس را اواخر زمستان انجام داد ، اما در مناطقی که خطر سرمای زمستان وجود ندارد ، هرس را در ماهای اواخر پاییز می توانید انجام دهید .

توالی و شدت هرس 

توالی هرس :

فاصله بین دو هرس را توالی هرس می گویند .

به رقم ، تربیت اولیه رشد شاخه ها در سالهای قبل ، شرایط محیطی و خاک بستگی دارد . در ارقام کنسروی ، هر دو سال یک بار و در ارقام روغنی ، با توجه به رشد و باردهی هر ساله ، می توان هرس را انجام داد .

 شدت هرس :

منظور از شدت هرس ، مقدار شاخه هایی است که قطع و سر زنی می شوند .

هرس باید با توجه به بار و محصول سال قبل ، رشد سال قبل شاخه ها ، توالی هرس ، حاصلخیزی خاک ، شدت نور ، وجود بادهای گرم و سن درخت انجام شود . در سال هایی که میزان محصول کم است ، هرس شدید تر صورت می گیرد . همچنین در ارقام کنسروی ، به علت تولید میوه های بیشتر شدت هرس را بیشتر از ارقام روغنی می کنند . در مناطقی که شدت نور بالا است و دمای بالا در طی فصل رشد بسیار بالا بوده ، هرس باید با شدت کمتری صورت گیرد و تاج درخت کاملا بسته شود .

در درختان جوان ، نباید هرس شدید صورت گیرید .

مراحل هرس درخت زیتون

هرس مرحله اول ( نهال ) :

این مرحله ، بعد از کاشت نهال شروع و تا ظهور اولین جوانه ها ادامه می یابد .

بعد از کاشت نهال به مدت ۳ الی ۴ سال ادامه خواهد داشت .

البته این در بسیاری از گونه های درخت زیتون متفاوت خواهد بود که در این مرحله درخت قادر به تولید گل و میوه نخواهد بود . در این نوع هرس ، رشد رویشی بیشتر می شود که موجب تشکیل شاخسار های بلند و عمودی در میان گره های بلند می شود . در مراحل اولیه ، درخت زیتون را تربیت و فرم دهی می کنند . انتخاب شاخه ها در شکل گیری بازوهای درخت با توجه به شرایط محیطی و … صورت می گیرد . در این مرحله با توجه به نوع فرم ، شاخه ها با نظم خاصی انتخاب می شوند که همه پاجوش ها و تنه جوش ها ، همچنین شاخه هایی که سمت داخل رشد کرده اند هرس می شوند .

هرس مرحله دوم ( بلوغ ) :

بعد از گذشتن از مرحله نونهالی و رسیدن به مرحله بلوغ درخت وارد فاز زایشی خواهد شد . مسلما فعالیت رویشی در این مرحله کمتر خواهد شد . هرس در این مرحله نیز کمتر و محدود به حذف شاخه های متراکم ، پاجوش ها و کنترل رشد درخت خواهد بود که شدت آن ، با توجه به شرایط محیط و … کمتر می باشد .

به هیچ عنوان هرس شدید صورت نمی گیرد .

هرس مرحله سوم ( پیری ) :

در این مرحله ، فرایند رویشی و زایشی به شدت کم می شود .

شاخسارهای تولید کننده میوه نیز قطعا کمتر خواهد بود .

در این صورت برای بازگشتن به فاز زایشی و جوان سازی آنها باید با شدت بیشتری هرس انجام گیرد .

انواع برش درختان زیتون 

۱ – تنک کردن :

در این روش ، بعضی از شاخه ها از ته حذف می شود .

این عمل باعث جذب نور برای شاخه های دیگر و همچنین تهویه و رسیدن آب و مواد غذایی به شاخه های باقی مانده خواهد شد . در هنگام برش ، هیچ گونه ناخنکی به جا نماند و برش باید کاملا صاف ، با زاویه ۴۵ درجه باشد .

۲ – سر زنی : 

در این روش ، بخشی از قسمت انتهایی شاخه ها را حذف می کنند .

این سر زنی به رشد سال قبل ، شرایط آب و هوایی و رقم آنها بستگی دارد .

این روش را با احتیاط و دقت انجام دهید چرا که ممکن است شاخه های زایشی و بار ده از بین بروند . سر زنی باید زمانی انجام شود که هدف از هرس ،  تحریک رشد رویشی شاخه ، جهت تولید شاخه های جایگزین و کنترل ارتفاع درخت باشد .

انواع شاخه های درخت زیتون 

۱ – نرک ها :

این شاخه ها در قسمت فوقانی شاخه های افقی و بازوهای اصلی به وجود می آیند .

رشد رویشی زیاد ، میانگره های طویل و رشد عمومی ، از دیگر خصوصیات نرک ها هستند .

هرس شدید ، آب و تغذیه زیاد ، عدم نور ، باعث به وجود آمدن نرک ها می شود .

در صورت تراکم آنها می توان ، با فاصله مناسب تعدادی از آنها را هرس کرد .

اگر این شاخه ها هرس نشوند ، تاج درخت متراکم می شود .

۲ – پاجوش ها :

این شاخه ها در طوقه گیاه و سطح خاک مشاهده می شوند .

پاجوش ها را از ته حذف کنید .

این شاخه ها با رشد سریع به درخت زیتون حالت بوته ای خواهند داد .

در صورتی که در مناطقی که سطح نور زیاد بوده و تنه درخت آسیب دیده است ، باقی گذاشتن ۲ پاجوش لازم می باشد و باید بقیه را حذف کنید .

۳ – تنه جوش ها :

این شاخه ها در روی تنه درخت و پایین تر از محل انشعاب بازوها به وجود می آیند .

تغذیه ، آبیاری ، شرایط محیطی و هرس شدید عامل اصلی به وجود آمدن آنهاست .

همه تنه جوش ها باید هرس شوند مگر زمانی که بازو و تنه درخت آسیب دیده باشد .

در این صورت باقی گذاشتن دو تنه جوش نیز ضروری است .

شاخساره ها در درخت زیتون 

این شاخساره ها نازک و دارای میانگره های کوتاه هستند که در انتها به یک جوانه گل ختم می شوند . این شاخه ها تنها یک بار میوه می دهند و باید جهت تحریک میوه دهی در سال های آینده ، سر زنی شوند .

۴ – شاخسارهای میوه دهنده :

این شاخسارها از دو قسمت تشکیل می شوند .قسمت های انتهایی شاخه حامل جوانه های رویشی است و قسمت پایین تر و وسط شاخه محل تشکیل جوانه های گل می باشد .

این شاخه ها را شاخه های مختلط نیز می گویند .

فاصله میانگره ها در نوک شاخه ها کم و برگ ها به صورت انبوه دیده می شوند .

قسمت میانی شاخه که محل تشکیل میوه است دارای فواصل میانگره متوسطی می باشد .

قسمت پایینی شاخه ها دارای میانگره طولانی هستند .

بخش اعظم میوه روی این شاخه ها تشکیل می شود و نباید آنها را سر زنی یا تنک کرد .

۵ – شاخسارهای غیر میوه دهنده ( تخلیه ) : 

شاخسارهایی که فقط در انتهای آنها چند برگ وجود دارد و مابقی شاخه ها دارای برگ باشد به باردهی نمی رسد و باید حذف گردد . معمولا در قسمت داخلی تاج و در اثر کمبود نور در طی چند سال ، شاخه ها تخلیه می شوند . جهت نفوذ نور ، باید قسمت داخلی تاج خلوت شود .

آفات و بیماری های درخت زیتون 

از آفات رایج درخت زیتون می توان به موارد زیر اشاره کرد :

1. مگس زیتون
2. کرم سفید ریشه
3. سپر دار بنفش زیتون
4. پسیل یا عسلک زیتون
5. شپشک های سیاه زیتون
6. پژمردگی ورتیسیلیومی
7. پروانه جوانه خوار زیتون
8. پروانه چوب خوار
9. کنه گالی زیتون
10. لکه تاووسی
11. بیماریهای پوسیدگی قلمه

که در ادامه به برخی از مهمترین آنها می پردازیم .

مگس زیتون Olive Fly یا Dacus Oleae 

از مهمترین آفات درخت زیتون می باشد .

این مگس ها به طول ۳ الی ۴ سانتی متر می باشند .

با تخم گذاری در میوه باعث از دست رفتن کیفیت محصول می شوند .

این مگس ها بیشتر در زیتون های کنسروی شایع هستند .

مگس های به دمای بالا مانند ۳۰ الی ۳۴ درجه سانتی گراد حساس هستند .

در دماهای ذکر شده از فعالیت آنها کاسته می شود .

کرم سفید ریشه Phoyphylla Olivierg

این حشرات به شکل کرم در زیر زمین فعالیت می کنند .

بعد از بالغ شدن به سوسک های خالداری تبدیل می شوند .

با شخم زدن و زیر و رو کردن خاک می توان آنها را از بین برد یا می توانید از سموم شیمیایی مانند لیندین استفاده کرد ، به این شکل که ۸ کیلو لیندین را با آب مخلوط کرده و در مساحت یک هکتار سم پاشی کنید .

سپر دار بنفش زیتون Parlatoria Oleae Clover

این حشره در نقاط مختلف کشور ایران دیده می شود .

با تغذیه از تمامی قسمت های درخت زیتون به این درخت آسیب وارد می کند .

با به وجود آوردن لکه های ارغوانی بر روی برگ و میوه آن باعث عدم کیفیت محصول می شوند .

برای از بین رفتن آن می توان از محلول سم دیازینون در بهار و تابستان استفاده کرد .

پسیل یا عسلک زیتون Euphyllura Olivina Casta

این حشرات نارنجی در زمستان بر روی درخت زندگی کرده و در بهار تخم گذاری می کنند .

در اطراف تخم ها تارهای مویی و به رنگ سفید ترشح می کنند تا از خطراط احتمالی حفظ شوند . لاروها بعد از چند هفته بالغ شده و از شاخه های جوان تغذیه می کنند که باعث خشک شدن ، ریزش گلها و در نتیجه عدم تشکیل میوه می شوند . برای مبارزه با آنها می توان از سموم شیمیایی فسفره در اویل فصل بهار و قبل از باز شدن غنچه ها استفاده کرد .

شپشک های سیاه زیتون Saissetia Olea Bernard

یکی از آفات رایج و زیان آور درخت زیتون است .

این حشره در زیر سپری سیاه رنگ زندگی می کند .

حشرات ماده حدود ۳۰۰ الی ۸۰۰ تخم گذاشته که بعد از یک ماه ، تخم ها به لارو تبدیل می شوند و این لارو ها به شاخه های جوان آسیب می رساند . برای مبارزه با آنها از شیمیایی فسفره سموم در ماه های اسفند و شهریور می توان استفاده کرد . البته در خرداد ماه نیز می توان اقدام به سم پاشی کرد .

درخت زیتون در چند سالگی میوه می دهد ؟

این درختان بعد از ۴ سال به گل دهی می رسند .

اما تنها گلدهی کافی نیست .

درخت زیتون بعد از ۵ الی ۶ سالگی به بعد وارد فاز میوه دهی می شود .

البته برخی از گونه های این درخت ممکن است تا ۸ سالگی به میوه دهی نرسند و برداشت اولین میوه زیتون بعد از ۶ الی ۸ سال اتفاق بیافتد .

عمر درخت زیتون 

درختان زیتون طول عمر زیادی دارند .

می توانند ۴۰۰ الی ۶۰۰ سال و گاهی هزاران سال نیز عمر کنند .

علت میوه ندادن درخت زیتون 

عوامل متعددی در میوه ندادن درختان میوه خصوصا زیتون موثر است .

در برخی موارد ، گل ها فاقد اندام های نر و ماده هستند و علت آن عدم تغذیه و عدم تعادل هورمونی می باشد . یکی از علل آن ، هرس نکردن به موقع و سالیانه درختان می باشد . آفات و بیماری درخت زیتون نیز از جمله مهمترین عامل در عدم تشکیل میوه این درخت خواهد بود .

تکثیر درخت زیتون

تکثیر درخت زیتون از طریق زیر امکان پذیر است .

• کاشت بذر
• قلمه زدن
• خوابانیدن
• پاجوش

کاشت بذر درخت زیتون :

زیتون به ۲ روش جنسی و غیر جنسی قابل تکثیر است .

نهال هایی که از طریق کاشت بذر به دست می آیند را روش جنسی و نهال هایی که از طریق قلمه گیری ، خوابانیدن و … به دست می آیند را روش غیر جنسی می گویند .

بهترین راه برای کاشت درخت زیتون روش قلمه گیری است .

برای اطلاع از روشهای قلمه گیری و … می توانید مطلب درخت گیلاس یا درخت سیب را مطالعه بفرمایید .

فاصله کاشت درخت زیتون 

برای کاشت درختان زیتون با توجه به شرایط محیط و اقلیم آن منطقه باید اقدام نمود .

اما در شرایط ایده آل تعداد درختان زیتون حدود ۱۶۰۰ الی ۲۵۰۰ اصله در هر هکتار است .

فاصله کاشت درختان زیتون بین ۳ الی ۴ متر در میان ردیف ها و فاصله درختان ۱ الی ۱/۵ متر می باشد .

فواید زیتون 

• زیتون یک میوه کاملا روغنی و سرشار از ویتامین های A ، E ،  K ، B6 ، چربی ، پروتئین ، کلسیم ، آهن ، فیبر و … است .
• زیتون سلامت قلب را تضمین می کند .
• برای پیشگیری از انواع سرطان کاربرد دارد .
• از پوکی استخوان جلوگیری می کند .
• زیتون باعث بهبود عملکرد سیستم گوارشی می شود .
• برای افراد لاغر توصیه می شود .
• برای درمان آرتریت ، نقرس و درد مفاصل و ماهیچه ها و … کاربرد دارد .
• مصرف زیتون باعث تقویت ذهن می شود .
• زیتون سطح قند خون را کنترل می کند .
• افراد مبتلا به کم خونی زیتون مصرف کنند .
• سطح کلسترول خون را کاهش می دهد .
• مصرف زیتون پیری و روند آن را به تعویق می اندازد .
• برای پوست بسیار مفید می باشد .

مضرات زیتون 

• مصرف مدام زیتون ، لاغری مفرط ایجاد می کند .
• مصرف بیش از اندازه زیتون باعث ایجاد التهاب می شود .
• به علت چربی بالا ، زیاده روی در مصرف باعث ایجاد اسهال می شود .
• در بارداری باید با احتیاط مصرف شود .
• مصرف بیش از اندازه زیتون باعث بیماری های پوستی می شود .

دانستنی ها

• زیتون جز درختان همیشه سبز محسوب می شود .
• زیتون نماد صلح و حسن نیت می باشد .
• فصل میوه دهی آن در اواخر تابستان و پاییز می باشد .
• رنگ میوه آن به مدت زمان آن بر روی درخت بستگی دارد .
• میوه نارس به رنگ سبز و میوه رسیده به رنگ تیره و ارغوانی است .
• تقریبا می توان گفت که ۹۰% میوه های زیتون به روغن تبدیل می شود و تنها ۱۰% آن به صورت خوراکی مصرف می شود .
• از هر ۷ کیلو زیتون می توان ۱ لیتر روغن به دست آورد .
• طبق آمار به دست آمده میانگین تولید زیتون در دنیا ۱۸۰۰ کیلو در هر هکتار می باشد . در حالی که این آمار در ایران ۲۰۰۰ کیلو در هر هکتار می باشد .
• بزرگترین نوع درخت زیتون خر زیتون donkey olive می باشد .
• کوچکترین نوع درخت زیتون گلوله bullet می باشد .
• کشت زیتون در ایران حدود ۶۰ الی ۶۷ هزار هکتار می باشد و از هر هکتار باغ آبی و ده سال به بالا حدود ۵ تن محصول برداشت می کنند . این آمار در شرایط ایده آل به ۱۰ تن نیز می تواند برسد .